– laatste bewerking: 14 november 2023.
Onderlands
In 1987 respectievelijk 1991 publiceerde ik – samen met Boudewijn Overduin – twee artikelen in het tijdschrift Onze Taal over ‘Nederlands op Vakantie.’ Het eerste onder de titel Verhaspeling van spreekwoorden en zegswijzen, het tweede onder de titel Onderlandse uitdrukkingen.
Het was onze bedoeling om er ooit een boekje voor bij de Sinterklaaskassa van te maken. Dat is er nooit van gekomen. Onze Taal heeft – los van onze taalkundige beschouwingen – het idee van ‘Taal op Vakantie’ verder tot ontwikkeling gebracht onder de term Malapropismen. Maar dat was toch ietsjes anders.
De aanduiding Onderlands is geïnspireerd op de titel van het boek dat Hugo Brandt Corstius – onder het pseudoniem Battus – schreef: Opperlands! Taal- en letterkunde. Het is de bijbel voor wie van ‘Nederlan(d)s op vakantie’ houdt.
Later gebruikte ik de aanduiding Onderland in het door mij geschreven voorleesboek voor de wonderlijke wereld waarin Pépé zijn (educatieve) avonturen beleefd.
Zelf ben ik bij tijd en wijle Onderlandse spreekwoorden en gezegden blijven noteren. Gewoon omdat ze bijzonder grappig zijn.
Hieronder een proeve van recente ‘oogst’, voornamelijk in omgekeerd chronologische volgorde.
Volkskrant O&D: 8 november 2023:
– ‘Het was randje boord met overgeven vandaag.’ Jan Gijlers, zeeziek tijdens de overtocht Pico – Faial 16 oktober 2023.
– de Volkskrant (Geachte Redactie) van 14 oktober 2023:
– ‘Die Palestijnen zijn voor Israël maar tweedehands burgers.’ Jan Gijlers, Azoren. 8 oktober 2023, 16:47u.
– ‘Er was geen zorgje aan de lucht.’ Maarten van Rossem in podcast #492.
– ‘Dat heeft nog wat voeten in de handen!’ Mathieu, 21 september 2023, 19:39u.
– ‘Maar dat is geen wet van persen en meten.’ Instructeur herhalingscursus Reanimatie. HHS, 12 september 2023.
– ‘André van Duin was de gedroomverfde opvolger van Martine Bijl.’ Jan Slagter (Omroep Max) bij Renze, 3 september 2023.
– ‘Dan zit ik met mijn handen in het haar uit mijn hoofd te trekken.’ Nieuwsuur 26 augustus 2023. NL-voetbalster, na de wedstrijd tegen Spanje.
– ‘Van wat wij in Nieuw Guinea geflikt hebben daar durven de mensen geen brood van te lusten.’ Mathieu Geelen, 24 augustus 2023, 18:45u.
– ‘De ijle lucht gaat ook nog een factor spelen.’ Verslaggeefster NOS-sport. Tour de France Femme, klim Tourmalet, 29 juli 2023.
– ‘Niewiadoma, die overtuigend gelovig is…’ Idem.
– ‘De ontmoeting met mijn latere echtgenote heeft mij windeieren gelegd.’ Peter Slee, Intervisie ‘88, 27 juli 2023.
– ‘Ludo Grégoire uit Leiden is een fervent gebruiker van het veer tussen Brummen en Bronckhorst. Hij klimt dan ook op de bres voor het bedreigde icoon.‘ De Stentor, 26 juni ‘23.
– ‘Ze was zich van geen prins te kwaad bewust.’ Marianne Kleijnen, 30 maart 2023.
– ‘We hebben gescheurd van het lachen.’ Marianne Kleijnen, 29 maart 2023.
– ‘Met die dassen komt NS nu van de gebakken peren thuis.’ Mathieu Geelen, 24 maart 2023, Oberrimsingen.
– ‘Als je met je oogharen kijkt…’ Arjan Noorlander. NOS-uitzending uitslag Provinciale Statenverkiezingen, 15 maart 2023.
– ‘Op tijd van een mum heb ik dat gefixed.’ Piet Biesheuvel (Graveertechniek), 18/11/22.
– ‘Dat is enkel natten en paphouden.’ Zuhal Demir, Vlaamse minister van landbouw en milieu in Nieuwsuur 29/6/22.
– ‘Iedereen moet zijn eigen hachie doppen.’ Geïnterviewde burger, NOS-journaal 21/7/20.
– ‘Ik baal als een gieter.’ Femke Halsema op 22 juni 2010 over het mislukken van de onderhandelingen voor haar ‘droomkabinet, Paars-Plus.
Marijke is een kei in het Onderlands. Voorbeelden:
– ‘Dat zijn ook weer de mensen die aan de onderste ladder van de maatschappij staan.’
– ‘Hij had weer teveel op z’n kerf genomen.’
– ‘Het gaat je door berg en meen.’
– ‘Ik ben dol op films met Nick Jackelson.’
– ‘Ze willen hem op staande voet betrappen.’
– ‘Ik neem een geparineerde Wiener Schnitzel.’
– ‘Ik heb geen calamaris besteld, ik neem inktvis, ik doe niet zo moeilijk.’
– ‘Met zo’n gebroken arm kom je er pas achter hoe ontmand je dan bent.’ Variant (10 september 2022): ‘Ik voel me in Frankrijk helemaal ontmand omdat ik geen Frans spreek.’
– ‘Ze doet ‘t, omdat ze een vinger in de pap wil hebben.’ 3 oktober 2022.
Ik moet altijd smakelijk lachen als zo’n creatieve uiting voorbijkomt. Marijke: ‘Je lacht me uit!’ Dat is allerminst het geval; in tegendeel. Als ‘toelachen’ ooit toepasselijk is, dan is het wel in dit soort gevallen.
En misschien wel het allerleukste is haar reactie toen ik haar mijn ‘stukje’ liet lezen: ‘Maar wat is er dan fout aan?’ Heerlijk, puur Onderlands.
John Havinga nam naar aanleiding van een aantal van mijn hand in de Volkskrant geplaatste Lezersbrieven/Opinies contact met mij op. Als vervolg op onze mailwisseling stuurde hij mij op 27 juli 2023 zijn notities Onderlands die hij van het begin van deze eeuw heeft opgeslagen.
Hieronder – met veel dank – de weerslag (chronologisch) van wat John noemt ‘Vergissingen, omklappers en andere versprekingen.’
– ‘Dit raakt want noch kwal.’
– ‘Geen oude koeien uit de sloot halen als de put gedempt is.’
– ‘Balkenende gooit de ring in de handdoek.’ Bas van der Vlies (SGP) n.a.v. de kabinetscrisis van 2002.
– ‘Hij is het derde wiel aan het fornuis.’ TV-serie Big Brother.
– ‘Als dat gebeurt, is het schaap over de dam.’ Gerard van Dijken.
– ‘Ik loop me de broek uit de naad.’ Lukas Hummel, 4 april 2003.
– ‘Dan heb je de pijpen aan het dansen.’ Jan L. Havinga. Dit is een klassiek voorbeeld van ‘combinatie-Onderlands’: naar andermans pijpen dansen en de poppen aan het dansen hebben.
– ‘Luud Rubbers.’ André H.
– ‘Ik zal proberen er een kous aan te breien.’ M.H., 23 mei 2005.
– ‘Dat zijn de prenten uit de kap.’ Radio 2, 12 januari 2006.
– ‘Hij heeft zijn ballen laten zien.’ De heer Veldman uit Siddeburen over het afscheid van Roel Dijkhuis (Radio Noord). Combi: Hij heeft ballen en zijn tanden laten zien.
– ‘De vorige spreker heeft me de mosterd voor de voeten weggemaaid.’ Radio Noord: 29 juni 2009.
– We hebben een koudeperiode achter de boeg.’ Weerman Marco Verhoef, 11 mei 2010.
– ‘De PVV geeft gedeugstoon.’ Rob Trip, NOS-journaal 20 november 2010.
– ‘Ik haal de ketel van de druk.’ NN-politicus op Radio 1, januari 2011.
– ‘Het is al rozenschijn en manegeur.’ TV-programma ‘Ik vertrek’, zaterdag 15 november 2014.
– ‘Één hectare per vierkant varken.’ Radio 1 over Iberico-varkens, donderdag 8 juni 2017.
– ‘Het groen wiert hier telig.’ Menno Bentveld, Radio 1, 11 februari 2018, 07:45u.
– ‘Hij moet eerst de lucht uit de kou nemen.’ Ron Freser over Stef Blok, RTL-journaal, woensdag 5 september 2018.
– ‘Aan de noodklok trekken.’ Jan Kees Emmer, Mediaforum, Radio 1, vrijdag 6 september 2019.
– ‘Ik zie nog steeds veel mensen op de app fietsen.’ Verkeersdeskundige op NPO 1, maandag 18 mei 2020.
– ‘Dan weet ik uit welke wind de hoek waait.’ Jan Kees Emmer, Spraakmakers, 15 april 2022.
– ‘Het hete nieuws van de naald.’ Wim Palm.
John en andere minnaars van het Onderlands: blijf insturen!